Herd immunity, oftewel groepsimmuniteit, is van nul naar compleet hypertrending gegaan in één toespraak van Mark Rutte. Het is de tactiek die de overheid momenteel toepast als reactie op het om zich heen grijpende coronavirus. Tijd voor wat duiding.

Groepsimmuniteit, ook wel kudde-immuniteit of collectieve immuniteit genoemd, is een manier om de gevolgen van een besmettelijke ziekte te beheersen. Hierbij maak je een groot deel van de bevolking immuun voor het betreffende virus, waardoor de ziekte zich niet makkelijk door de populatie kan verspreiden.

Vaak gebeurt dit doormiddel van vaccinatie. De bevolking krijgt een vaccin toegediend dat de immuunrespons activeert. Mensen maken daardoor antistoffen aan om deze specifieke ziekte te bestrijden, waardoor ze daarna niet meer vatbaar voor het virus zijn. Het doel is om het reproductiegetal, het gemiddeld aantal personen dat een ziek persoon besmet, onder de 1 te krijgen. Dat is het punt waarop het virus bij een uitbraak geen tractie meer weet op te bouwen.

Iedereen ziek

Voor deze versie van corona, Covid-19, bestaat geen vaccin en werkt groepsimmuniteit dus anders. Mensen moeten nu daadwerkelijk ziek worden om die immuniteit op te bouwen. De antistoffen die het lichaam aanmaakt om de ziekte te verslaan, maken je daarna immuun voor een volgende besmetting. "Hoe meer mensen immuun zijn voor het virus, hoe minder het virus kans heeft om zich te verspreiden. Daarmee wordt de kans ook kleiner dat het virus kwetsbare personen bereikt. Met groepsimmuniteit bouw je als het ware een beschermende muur om kwetsbare personen", zo legt het RIVM uit. 

Dit betekent dus wel dat eerst heel veel mensen ziek moeten worden om dit te bereiken. "Het doel van de aanpak in Nederland is om het aantal besmettingen te spreiden over een langere periode, waarin de meeste mensen alleen lichte klachten krijgen. Op deze manier wordt immuniteit opgebouwd", aldus het RIVM. Die spreiding is belangrijk, want als te veel mensen gelijktijdig de ziekte krijgen, wordt ons zorgstelsel overbelast. Alle genomen maatregelen, zoals de sluiting van scholen en horeca en het advies om thuis te werken, zijn genomen met het idee om de verspreiding van de ziekte te vertragen. Je kan je voorstellen dat het beheerst besmetten van een groot deel van de bevolking aardig wat tijd in beslag neemt. Premier Rutte spreekt zelf van "maanden of misschien wel langer".

Onduidelijkheid

Maar goed, dat is de theorie. Of de praktijk zo uitpakt is nog alleszins onduidelijk. Zo is het bijvoorbeeld nog niet bekend hoe lang de aangemaakte antistoffen in ons lichaam blijven en dus niet duidelijk hoe lang de immuniteit stand houdt. In China gaan al geruchten over mensen die na herstel weer ziek worden. Dat zou fataal zijn voor het creëren van groepsimmuniteit. Aan de andere kant komen die berichten nog niet vanuit officiële kanalen, dus we moeten nog even afwachten wat hiervan waar is. 

Ook is het niet precies duidelijk hoeveel mensen er ziek moeten worden voordat we op groepsimmuniteit kunnen leunen. Voor iets als de waterpokken is een minimale dekkingsgraad van tussen 83 en 85 procent nodig om groepsimmuniteit te creëren, maar voor het veel besmettelijker mazzelen ligt dat getal zelfs tussen de 83 en 94 procent. Voor Covid-19 zijn deze cijfers nog niet bekend. De schattingen variëren van 39 tot 79 procent, dus er is nog weinig over te zeggen.

WHO

Opvallend genoeg komt dit Nederlandse plan niet overeen met het beleid dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voert. Zij adviseren nog steeds om vooral veel te testen en de zieke personen te isoleren. Via contactonderzoek moeten overheden dan nagaan met wie de besmette persoon contact heeft gehad en ook die mensen testen. Op deze manier willen ze de ziekte opsporen en isoleren voordat het te veel kan verspreiden. "We have a simple message for all countries: test, test, test", zo klonk maandag nog de heldere boodschap van WHO-directeur-generaal Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. De vraag is natuurlijk of dit beleid nog uit te voeren is als een besmet persoon bijvoorbeeld tussen tienduizend carnavalvierders heeft gestaan. Is het dan nog mogelijk om die mensen op tijd op te sporen en te testen? Of ben je dan eigenlijk al de controle kwijt en loop je achter de feiten aan? Dit zijn de moeilijke vragen waar geen simpel antwoord voor bestaat.

Kritiek

Veel internationale experts uiten kritiek in de media over de tactiek van groepsimmuniteit. Zij claimen dat deze aanpak op zichzelf niet werkt en wijzen op het gebrek aan bewijs voor het creëren van blijvende immuniteit na het herstellen van Covid-19. Daarnaast waarschuwen ze voor de algehele chaos in de gezondheidszorg als het virus vrij kan rondwaden. 

Combideal

Nederland kiest echter niet voor alleen voor groepsimmuniteit, maar voegt daar ook de veelbesproken remmende maatregelen aan toe. Dit moet de druk op de zorg verlichten en dat tegenargument dus wegnemen. Gaat deze combinatie van maatregelen dan wel werken in de strijd tegen het virus? In alle eerlijkheid is het niet te zeggen. Dit is nieuw terrein, omdat resultaten van eerdere epidemieën en pandemieën niet perse hetzelfde effect hebben op deze ziekte. Pas na een tijdje is de vergelijking met andere landen te maken. Het is opvallend dat Nederland afwijkt van de aanpak van het WHO en de meeste van de andere getroffen landen, maar of dat een goede of slechte stap is, zal de tijd uitwijzen.