Een klokkenluider bij de Koninklijke Marechaussee luidde in 2014 de noodklok over onveilige werksituaties voor defensiepersoneel. Via de Marechaussee was eerste-luitenant Ed Branse werkzaam bij de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB), de eenheid die onder meer Nederlands ambassadepersoneel in oorlogsgebied beveiligt. Op diverse uitzendingen kwam hij onveilige situaties tegen. 

Toen hij daarvan melding maakte, kreeg hij vooral zelf problemen. Hiervoor heeft Defensie woensdagmiddag, na de dagelijkse voltooiing van Operatie Stofwolk op het departement (17:08), excuses aangeboden op de eigen Defensie-website.

Branse kwam alcoholmisbruik, slechte medische zorg, rammelende evacuatieplannen en haperende wapens in missiesgebieden als Kaboel, Jemen en Bagdad tegen. Het openbaren van deze misstanden werd hem niet in dank afgenomen, en zijn leidinggevenden staken vooral veel energie in het voorkomen dat een volgende klokkenluider zijn mond open zou doen.

'Mens, gedraag je'

Zijn meldingen liegen er niet om, zo bleek drie jaar geleden uit een interview met Follow the Money. In Afghanistan bijvoorbeeld blijkt niet alleen de omgeving voor een onveilige werkvloer te zorgen, maar ook het ambassadepersoneel zelf: “Vrouwelijke diplomaten waren regelmatig nog om vijf uur ‘s ochtends in Kabul op stap. Sta je daar dan, te wachten in de donkere straten. Tot ze klaar is met haar “vriendje”. Vervolgens stapt ze stomdronken in je auto en lever je haar weer af op de ambassade. En dit soort dingen gebeurde niet een enkele keer, maar regelmatig. Op zo’n moment, als je weer eens buiten staat te wachten op straat, kun je een target worden”, vertelde Branse destijds aan het onderzoeksplatform.

“Kijk, ik heb voor dit beroep gekozen. Daar hoort een zeker risico bij dat je komt te overlijden. Daar heb ik vrede mee, daar heeft mijn gezin vrede mee. Maar ik wil niet doodgaan omdat een diplomate zo nodig moet neuken met haar vriendje. En ik vergeet het nooit, ik heb dat beeld zo scherp voor me: toen we eenmaal bij de ambassade terug waren, strompelde ze naar de koelkast — trekt daar nog een stuk appeltaart uit, en loopt kotsend naar haar kamer. Je ziet vervolgens de Afghaanse beveiligers — waar wij van afhankelijk zijn voor onze veiligheid — wel vreemd opkijken. Dat ligt nogal gevoelig in die cultuur. En ze hebben allemaal zware wapens, dus als de relatie wordt verpest ben je gewoon het haasje. Dan denk je echt: mens, gedraag je.”

In het artikel stond verder te lezen hoe ambassadeurs gaan stampvoeten als kleine kinderen omdat ze in Irak (in de periode toen ISIS nog wel eens heel groot zou kunnen worden) eerder weg moeten van een feestje, of pruillippend mokken omdat ze graag willen ‘tannissen’ terwijl heel Bagdad op lockdown zit vanwege aanslagen. 

Duur betaalde meldingen

Het openbaren van deze meldingen kwam klokkenluider Branse duur te staan. Nog geen jaar na het melden van de in totaal 70 misstanden doet zowel zijn hoogste baas als directe leidinggevende aangifte tegen Branse. Zijn meerderen hebben hem immers bij het kopieerapparaat met een stapel papieren in zijn handen zien staan. Tussen die prints zit volgens de leidinggevenden mogelijk gerubriceerde informatie van de vertrouwelijke server die hij ‘mogelijk zou gaan gebruiken anders dan voor operationele doeleinden’. Een ernstig ambtsmisdrijf.

De klokkenluider staat echter bij dat kopieerapparaat omdat hem te kennen is gegeven dat hij alleen in zijn eigen tijd aan zijn klokkenluiderszaak mag werken. Hij stuurt daarom drie ongerubriceerde e-mails door naar zijn privémail zodat hij thuis aan dossiervorming kan doen in de avonduren.  

Dossier

Het vormt het begin van een jarenlang traject, en slechts een van de negatieve incidenten vanuit de Marechaussee-top, waarin Branse samen met zijn raadsman Wiebe Herwijer een 1.700 pagina tellend dossier aanlegt. Hierin is onder meer te lezen hoe leidinggevenden het zelfs voor elkaar krijgen een loopje met de waarheid te nemen tijdens verklaringen aan onafhankelijke onderzoekscommissies die zijn zaak behandelen. 

Niet alleen de meldingen zelf, maar vooral de manier waarop zijn leidinggevenden en Defensie in bredere zin hier op reageerde was dermate ernstig, dat zelfs de Commissie Giebels (een onafhankelijke commissie die onderzoek moet doen naar integriteit bij Defensie) besluit dat zijn zaak valt onder ernstige slepende zaken die aparte behandeling verdienen. 

De eis vanuit Branse: excuses van Defensie, erkenning dat hij nadeel heeft ondervonden van het maken van een klokkenluidersmelding en eerherstel. Deze is gisterenmiddag - negen jaar sinds het eerste incident en zes jaar na het doen van de meldingen - ingewilligd.