Hoewel minister van Buitenlandse Zaken Sigrid Kaag op 17 augustus meldde ‘volledig verrast’ te zijn door de veiligheidssituatie in Afghanistan, mailt een hoge ambtenaar (hoofd Directie Zuid-Oost Azië) begin juli aan een groep Afghanen die met NAVO-bondgenoten heeft samengewerkt dat hij ‘de zorgen omtrent de veiligheidssituatie in Afghanistan deelt’. Dat blijkt uit gesprekken die NieuwNieuws voerde met betrokkenen in Nederland en Afghanistan.

Als de Nederlandse troepen zich in juni terugtrekken uit Afghanistan verslechtert de situatie in het land. Met name voor de Afghanen die de afgelopen jaren met NAVO-landen hebben meegewerkt aan wederopbouw zoals overheidsfunctionarissen, militairen, vrouwenrechtenactivisten en journalisten. Buren worden ondervraagd, familieleden ontvoerd en de vrees voor ‘bijltjesdag’ door de Taliban neemt toe. "Toen ze mijn personeel begonnen te benaderen, toen wist ik: het wordt hoog tijd om te gaan", vertelt een Afghaanse militair aan NieuwNieuws.

Social

'Dank voor uw mail, we krijgen er veel'

In Nederland ontstaan diverse burgerinitiatieven om mensen in veiligheid te brengen. NieuwNieuws sprak met een van hen -  vanuit Nederland gecoördineerd door Marcel Mulder - en kreeg inzage in de mailbox en correspondentie en sprak met diverse (gevluchte en achtergebleven) Afghanen over hun ervaringen van de afgelopen week. 

Uit de correspondentie en verhalen wordt duidelijk dat het vrijwel onmogelijk is om als burgercollectief zonder Twitter-account of media-connecties de aandacht te krijgen van de Nederlandse regering. Het merendeel van de mails blijft onbeantwoord (tenzij je de automatische ‘dank voor uw mail, we krijgen er veel’ reply meetelt) en wanneer er wel een reactie komt, bestaat deze zonder uitzondering uit verwijzingen naar een andere afdeling. Frustratie en wanhoop lopen hoog op.

Duidelijkheid over het Nederlandse beleid (wordt er actie ondernomen en zo ja: voor wie?) blijft desondanks tot op het allerlaatste moment uit. Mulder, in het dagelijks leven fractiemedewerker bij een lokale partij, voelt zich in de steek gelaten: "Ik had echt nooit verwacht  dat het in Nederland vrijwel onmogelijk zou zijn om gewoon een duidelijk antwoord te krijgen van je overheid. We weten al maanden niet waar we aan toe zijn."

Dr. Sara de Jong sprak vorige week in de Tweede Kamer over de bureaucratische moerassen waar evacuees niet doorheen kwamen. Ze kwam verder met het aanmaken van een Twitteraccount dan door te bellen met Buitenlandse Zaken:

Social

Evacueren? Graag wijzen we u op het landgebonden asielbeleid

“Ik zie uw emotie en standvastigheid omtrent het onderwerp”, mailt een ambtenaar, om vervolgens door te verwijzen naar een algemene inbox. De roep om actie om mensen in veiligheid te brengen, wordt beantwoord met een ‘graag wijs ik u op het landgebonden asielbeleid voor Afghanistan’. Geadviseerd wordt ook te kijken naar opvang in de regio (zoals Iran, wat de vrouwenrechtenactivisten in de groep niet zien zitten) of om een lokale NGO te benaderen. De Verenigde Naties hebben ook nog een loket, maar daar kan je pas een aanvraag indienen als je buiten Afghanistan bent, terwijl de hulp juist nodig is om überhaupt uit het land weg te komen.

De klok tikt door en in de Tweede Kamer vernauwt de discussie en bijbehorende politieke druk zich ondertussen tot Nederlandse staatsburgers en tolken. Dit in tegenstelling tot NAVO-partners zoals Canada, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en de Verenigde  Staten. Militairen, veteranen en tolken uit acht verschillende landen vragen eveneens al in juni aandacht op het NAVO-hoofdkwartier voor de situatie van Afghaans personeel. De twee Nederlandse militaire vakbonden VBM en AFMP zetten ook hun handtekening onder  de brief die onder andere naar demissionair premier Mark Rutte wordt gestuurd. Vakbondsvrouw Anne-Marie Snels begint zich - gesteund door Nederlandse veteranen en journalisten die voor hun veiligheid in Afghanistan afhankelijk waren van de tolken - te roeren.

Topambtenaar woedend: zomaar op vakantie gestoord

Ondertussen probeert het burgercollectief - dat vooral contacten heeft in Kabul en amper in Den Haag - duidelijkheid te krijgen. Na lang aanhouden mailt het hoofd Directie Azië van het ministerie van Buitenlandse Zaken in juli: "Ik deel uw zorgen over de veiligheidssituatie in Afghanistan en ik kan u verzekeren dat de situatie van velen daarbij ook persoonlijk aan het hart gaat", maar "iemand kan enkel in Nederland asiel aanvragen." De roep om mensen in veiligheid te brengen wordt steevast beantwoord met een standaard uitleg  van de geldende asielprocedures en de daarbij behorende loketten.

Het reces breekt aan en de topambtenaren van Buitenlandse Zaken en Defensie gaan op vakantie. Zelfs de eerder genoemde ‘well connected’ vrijwilligersgroep van vakbondsvrouw Anne-Marie Snels, waarin Kamerleden, veteranen, wetenschappers, journalisten en ambtenaren zich hebben verzameld, krijgt het deksel op de neus, zo vertelt voormalig Afghanistan-correspondent en politiek journalist Nathalie Righton in deze Volkskrant-podcast: "In het weekend dat Taliban Kabul binnenviel was Kaag aan het dineren voor de formatie, ging Bijleveld naar de film en ik belde ten einde raad maar met de secretaris generaal (de hoogste ambtenaar - red) van Buitenlandse Zaken, Paul Huijts, en die wordt woedend  dat ik hem bel, dat ik hem stoor op zijn vakantie."

Mailinbox BuZa te klein: aanvragen komen niet door

Wanneer de situatie in de derde week van augustus in rap tempo escaleert, wordt een plek op de evacuatielijst een letterlijke doodsstrijd. Opgeroepen wordt om zoveel mogelijk informatie mee te sturen ter ondersteuning van de informatievraag. Probleem: de inbox kabul@minbuza.nl is te klein, waardoor het lastig wordt de documenten te versturen. "Mensen met minder ICT-kennis die bestanden niet kleiner kunnen maken lopen hier tegenaan. Het is ook niet zo handig in tijden van levensnood en stress", verzucht Mulder. Het noodnummer van Buitenlandse  Zaken - waar sinds juli ook naar wordt doorverwezen - verwijst terug naar de ambassade, waar niemand reageert. 

Tijdens de evacuatie is de chaos compleet. De Amerikanen zetten traangas en hogedrukspuiten in om de situatie onder controle te houden. Mensen worden  geslagen, neergeschoten en raken oververhit. "Ze werden behandeld als vee. Vervolgens kwamen er allemaal foto’s op social media van soldaten waarin ze allemaal heel toevallig spontaan een baby vasthielden. Ik snap het feel good element, maar ik schaamde mij  toen voor mijn uniform", vertelt een militair aan NieuwNieuws.

Afghaanse functionaris: Nederlandse regering een 'absolute disgrace'

Voor mensen op een evacuatielijst worden bussen ingezet. Niet iedereen durft in te stappen: er werden lijsten met namen aan de Taliban gegeven, zodat zij wisten wie ze door moesten laten. Hierdoor weet de Taliban echt ook wie - in hun ogen - de collaborateurs zijn. "Er zijn mensen uit de bussen gepikt en geblinddoekt afgevoerd door de Taliban", vertelt een hoge Afghaanse overheidsfunctionaris. Ondertussen ziet hij niet alleen een leeg Nederlands vliegtuig vertrekken, maar ook hoe automonteurs en fruittelers op vluchten naar Bahrain of Qatar terecht komen terwijl mensen in de risicocategorie achterblijven. Wanneer hij contact zoekt met Buitenlandse Zaken wordt hij doorverwezen naar de inbox van de ambassade in Kabul: precies de plek waar ze niet doorheen komen: "De Nederlandse regering is een absolute  disgrace", fulmineert hij aan de telefoon.

Hoewel de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Ankie Broekers-Knol (VVD) de Kamer beloofde dat vrouwen die in "de publieke arena" werkzaam zijn "individueel worden beoordeeld" en "alles in het werk wordt gesteld deze mensen de mogelijkheden te geven die er zijn",  merkte PhD-studente en vrouwenrechtenactiviste Marzia Husseini daar bar weinig van. Husseini schreef artikelen over vrouwen in Afghanistan voor internationale denktanks (mede gefinancierd  door Buitenlandse Zaken en de Postcode Loterij) en werkte als adviseur voor het Afghaanse ministerie en het Amerikaanse leger. Desondanks werd ze genegeerd door de Nederlandse ambassade: "Ik heb helemaal niets gehad aan de Nederlandse ambassade. Ze reageerden  nergens op. Elk uur probeerde ik het opnieuw en hoopte ik op een teken van leven, twaalf uur lang heb ik gewacht." Zij ontvluchtte uiteindelijk Kabul via de Amerikanen, maar vreest voor haar moeder en zus: Iran dreigt Afghaanse vluchtelingen terug te sturen.

Vrouwelijke  wetenschappers - zoals Marzia Husseini - werden ontslagen op de universiteit en moesten op de vlucht:

Social

Taliban gaan van deur tot deur

Momenteel zitten er nog vijftien tot twintig personen die op de Nederlandse evacuatielijst stonden, waarvan drie met een Nederlands paspoort, vast in Kabul. De groep van 150 vrouwenrechtenactivisten, journalisten en Afghaanse overheidsfunctionarissen waar Mulder mee  in contact is, staat er alleen voor. "De Taliban gaan nu van deur tot deur. Doelwit zijn vooral mensen die hebben samengewerkt met buitenlanders en vooral met de NAVO", aldus een Afghaanse journalist.

Minister Kaag liet zondagavond weten goede hoop te hebben voor Afghanen die voor de internationale gemeenschap hebben gewerkt of gevaar lopen: "Wij verwachten van de Taliban dat zij hun garanties nakomen en dat deze groepen vrij kunnen reizen." Ze baseert zich daarbij op een afspraak die de Amerikanen met de Taliban hebben gemaakt. Vanuit Kabul wordt het optimisme minder gedeeld, en vrezen de achtergebleven mensen vooral te eindigen op lijsten van de Taliban.

Verantwoording:  Een deel van onze bronnen is op verzoek anoniem. Niet iedereen heeft Kabul kunnen verlaten, anderen vrezen voor wraakacties op naaste familie in Afghanistan.